Η μονογονεϊκότητα, μία συνθήκη κατά την οποία ένας γονέας αναλαμβάνει την κύρια ευθύνη για την ανατροφή και τη φροντίδα των παιδιών, αποτελεί πραγματικότητα για πολλές οικογένειες σε όλο τον κόσμο. Κάποιες οικογένειες ξεκινούν από την αρχή με αυτή τη μορφή (π.χ. επιλέγει ένας γονέας να μεγαλώσει ένα παιδί μόνος/μόνη) και κάποιες άλλες διαμορφώνονται έτσι μετά από έναν χωρισμό, ένα διαζύγιο ή μια απώλεια. Όποια και να είναι η αφετηρία, η πορεία στη μονογονεϊκότητα παρουσιάζει πολλά ζητήματα, απαιτεί μεγάλη θέληση, συνεχή οργάνωση και μεγάλη ψυχική ανθεκτικότητα.
Αυξημένος φόρτος ευθυνών και εργασιών
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της μονογονεϊκότητας είναι ο αυξημένος φόρτος ευθυνών και καθημερινών εργασιών. Χωρίς σύντροφο να μοιράζεται τα οικιακά και γονεϊκά καθήκοντα, μια μαμά ή ένας μπαμπάς πρέπει να τα καταφέρει όλα μόνη-ος της-ου. Αυτό όμως δεν περιορίζεται μόνο στα οργανωτικά καθήκοντα ή στις δουλειές του σπιτιού. Αντιθέτως, οι προκλήσεις της γονεϊκότητας επεκτείνονται και στις οικονομικές ευθύνες, στις ευθύνες διαχείρισης της υγείας, της παιδείας και της εκπαίδευσης του παιδιού. Το να διαχειρίζεστε μονομερώς όλες αυτές τις ευθύνες είναι αναμφίβολα εξαντλητικό και μπορεί μερικές φορές να βιώνεται έως και αφόρητο.
Μοναξιά, απομόνωση και κοινωνικό στίγμα
Οι μονογονείς συχνά δεν έχουν κάποιο άτομο για να ακουμπήσουν για να ξεκουραστούν, να μοιραστούν τις έγνοιες και τις αγωνίες. Βάζουν το παιδί/ τα παιδιά σε προτεραιότητα και αισθάνονται συχνά μόνοι/μόνες. Αυτό το συναίσθημα μπορεί να επιδεινωθεί από την έλλειψη χρόνου για κοινωνική αλληλεπίδραση και προσωπικές δραστηριότητες, τα οποία έχουν αντίκτυπο στη συναισθηματική ευημερία του γονέα. Το αποτέλεσμα είναι ο μονογονέας να περιορίζεται συχνά μόνο σε αυτήν τη ταυτότητα του γονέα και του εργαζόμενου και να παραμερίζει τις άλλες πτυχές της ταυτότητας του/της με κίνδυνο την αποξένωση από τον ίδιο τον εαυτό του/της. Επιπρόσθετα, παρά τις εξελίξεις στις μορφές οικογένειας στην κοινωνία, το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τις οικογένειες αυτές και που τις επηρεάζει φαίνεται πως παραμένει.
Συναισθηματικά άγχη
Είτε ήταν δική τους επιλογή να μεγαλώνουν μόνοι/μόνες τα παιδιά τους, είτε όχι, η καθημερινότητα είναι πολύ δύσκολη καθώς καλούνται να εκπληρώσουν δύο ρόλους, κάτι που εντείνει την αγωνία τους και αυξάνει τις απαιτήσεις. Ακόμη και στην περίπτωση που τα άτομα αυτά επέλεξαν να φύγουν από σχέσεις στις οποίες βίωναν δυσάρεστες καταστάσεις και σε ένα επίπεδο νιώθουν πως γλίτωσαν τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους από κάτι που δεν λειτουργούσε, από περιττές εντάσεις και δυσλειτουργικά περιβάλλοντα, δεν παύει να είναι δύσκολο. Στην περίπτωση που ο έτερος γονέας υπάρχει αλλά δεν ασχολείται ιδιαίτερα με το παιδί/τα παιδιά ή δεν είναι ουσιαστικά παρών, νιώθουν ακόμη περισσότερο την ανάγκη να αναπληρώσουν και αυτό το κενό υπεραντισταθμίζοντας αυτή, την έλλειψη δίνοντας το 150% του εαυτού τους, κάτι που οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση. Στις λίγες στιγμές που θα επιλέξουν να κάνουν κάτι για τον εαυτό τους νιώθουν τύψεις και ενοχές που δεν είναι με το παιδί τους μιας και αυτό έχει ως κύριο πρόσωπο αναφοράς και φροντίδας μόνο εκείνους/εκείνες. Όλο αυτό οδηγεί σε μια ατέρμονη εξουθένωση.
Οικονομική πίεση
Η ανάληψη της αποκλειστικής οικονομικής ευθύνης για μια οικογένεια μπορεί να αποτελέσει μεγάλη πρόκληση. Τα έξοδα που σχετίζονται με την εκπαίδευση, την υγεία, τον ελεύθερο χρόνο και τις καθημερινές ανάγκες μπορούν γρήγορα να αθροιστούν. Σε αυτά προστίθενται και άλλα έκτακτα έξοδα καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι ανάγκες τους απαιτούν αλλαγές οι οποίες μπορεί να οδηγούν σε αντίστοιχες διαμορφώνουν αναλόγως το δωμάτιο, το σπίτι, το αυτοκίνητο, τις εξωσχολικές δραστηριότητες, τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές. Συχνά ο μονογονέας αναγκάζεται να κάνει θυσίες για να εξασφαλίσει την ευημερία των παιδιών του και βρίσκεται σε καθημερινή διαπραγμάτευση για το τι πρέπει να μπει σε προτεραιότητα. Η διαχείριση ενός περιορισμένου προϋπολογισμού μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική οικονομική και ψυχολογική πίεση.
Επομένως, ο αυξημένος φόρτος ευθυνών και εργασιών, η μοναξιά και το κοινωνικό στίγμα, τα συναισθηματικά άγχη και η οικονομική πίεση οδηγούν σε μια ψυχολογική, σωματική και πνευματική κούραση.
Πορεία εξέλιξης των οικογενειών αυτών και προστατευτικοί παράγοντες
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία εξέλιξης των μονογονεϊκών οικογενειών είναι οι εξής: Αρχικά το εάν και σε ποιο βαθμό η τελική έκβαση ήταν μια επιλογή ή μια επιβεβλημένη πραγματικότητα. Στη συνέχεια, ποιος ήταν βαθμός ετοιμότητας που βρέθηκε ο μονογονέας και ποια η προσωπική του/της ανάπτυξη και συναισθηματική ωριμότητα. Πώς διαχειρίζεται τις προαναφερθείσες προκλήσεις; Πού προσφεύγει για στήριξη; Αναγνωρίζει πως χρειάζεται βοήθεια; Ζητάει βοήθεια; Λαμβάνει βοήθεια; Οι οικογένειες αυτές που ζουν επιπλέον αναταράξεις και αλλαγές χρειάζονται συνέπεια στην παρουσία του γονέα, αγάπη άνευ όρων, στοργή, όρια, κατανόηση και ασφάλεια.
Μεγάλη βοήθεια και θεμέλιο λίθο σταθερότητας αποτελεί η ύπαρξη ή η δημιουργία ενός υποστηρικτικού δικτύου γύρω από τις οικογένειες αυτές. Τα άτομα αυτά που τις πλαισιώνουν είναι συνήθως συγγενείς πρώτου βαθμού, στενοί φίλοι, γείτονες, κ.ά. τα οποία βοηθούν να διατηρηθούν πρότυπα ρόλων που είναι αναγκαία για τα παιδιά αλλά και στήριγμα για τον γονέα. Είναι απαραίτητο οι γονείς αυτοί να νιώθουν πως δεν είναι μόνοι/μόνες, πως μπορούν να μοιραστούν τις δυσκολίες της καθημερινότητας αλλά και τις όμορφες στιγμές τους μαζί με ανθρώπους που τους νιώθουν κοντά.
Τέλος, η συνύπαρξη με άλλους γονείς που ζουν παρόμοιες αγωνίες μπορεί να βοηθήσει να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο αλληλοϋποστήριξης στη βάση του οποίου μπορούν να πετύχουν μία βελτίωση σε προσωπικό και σχεσιακό επίπεδο. Έτσι μπορούν να βρουν τον απαραίτητο και αναγκαίο χώρο για να μιλήσουν για αυτά που συχνά μόνο άτομα που βιώνουν κάτι αντίστοιχο μπορούν να τους καταλάβουν πλήρως. Έτσι, μπορούν να μετατρέψουν τον πόνο και τη δυσκολία σε δύναμη και αισιοδοξία για το μέλλον που έρχεται. Καθώς οι μονογονείς γνωρίζουν πολύ καλά πως δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να επιβιώσουν για αυτούς και τα παιδιά τους. Ο δικός μας ρόλος ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι να προσπαθήσουμε να τους συνοδεύσουμε στην πορεία τους να βρουν νέα γόνιμα μονοπάτια που θα ανοίξουν άλλες πορείες στη ζωή τους και να τους ενδυναμώσουμε για να αντέξουν τη γεμάτη προκλήσεις διαδρομή.
